Compositie deel 1: Types

COMPOSITIE

Compositie (componeren: samenstellen, verenigen) is een begrip dat ook in andere creatieve uitingen, zoals muziek en schrijven voorkomt. Compositie is het fundament onder een schilderij. En zonder een stevig fundament blijft het eindproduct niet lang staan.

Compositie is "het ordenen van beeldelementen volgens een vooraf uitgedachte strategie." (wikipedia) Dat wil zeggen dat er is NAGEDACHT over de plaatsing van alle elementen in het schilderij. Zo wordt door een componist in de muziek nagedacht over waar welke noten worden geplaatst, hoe de opbouw van het muziekstuk moet zijn, welke maat wordt gebruikt (4kwarts, 3kwarts) en welke instrumenten allemaal op welke momenten moeten klinken. Zo wordt bij het maken van een beeldende compositie nagedacht over waar de interessante plaatsen in het schilderij moeten zijn, welke kleuren er gebruikt moeten worden, welke belichting er gekozen wordt, wat de route moet zijn die de kijker door het schilderij zou moeten volgen, om de maximale impact van het schilderij te voelen en begrijpen.

Compositie is ook een belangrijk middel om een verhaal te vertellen. De rode draad. Compositie zorgt ervoor dat de ogen van de kijker door het beeld worden geleid. Je kunt ervoor zorgen dat de ogen van de kijker blijven staan op een bepaald punt. Om vervolgens weer verder te reizen door het beeld. Deze paden die de ogen van kijkers bewandelen kun je sturen met compositie. Deze paden volgen vaak lijnen (rechte of kromme) of cirkels door het beeld.

Zoals je begrijpt kan dit vrij snel behoorlijk ingewikkeld worden. Voor je het weet zit je maanden te zwoegen en te plannen aan een compositie en wordt er geen schilderij meer afgerond.

Daarom zijn er in de loop van de geschiedenis al vele pogingen ondernomen om vaste regels voor composities uit te denken. De gulden snede is hier het beroemdste voorbeeld van. Er zijn in de geschiedenis vele vormen van compositie ontdekt, ontwikkeld en getest. Daaruit volgt onderstaande lijst van klassieke composities. Tegenwoordig wordt met name de nadruk gelegd op het spelen met de klassieke composities. Oftewel: onderstaande composities zijn geen regels, maar richtlijnen.

In latere blogposts zal ik specifieker ingaan op alle onderstaande composities.

Symmetrische Compositie

Het schilderij wordt verdeeld door een horizontale of verticale denkbeeldige as, waarbij een evenwichtige verdeling van alle elementen wordt bereikt. Deze compositie oogt rustig. Statig.

Asymmetrische compositie

Er is geen duidelijke evenwichtige verdeling over een centrale lijn te ontdekken. Hierdoor is er meer dynamiek in het beeld. Dit zorgt voor spanning en soms zelfs beweging in het beeld.

Centrale Compositie

Een centrale compositie is al snel symmetrisch. Al hoeft dit niet zo te zijn. Het punt is, vele composities vallen niet binnen 1 categorie, maar hebben elementen in zich van meerdere "hoofdcomposities". Een centrale compositie heeft een centraal punt, waar alle andere elementen of naar toe gericht zijn, of ondergeschikt aan zijn. Dit centrale punt heet ook wel het aandachtscentrum. Dat is de plek waar de maker van het schilderij wil dat de kijker zich op richt.

Geometrische compositie

Dit is een compositie waarbij de kunstenaar duidelijk met een meetlat is bezig geweest. Dat hoeft zich niet te vertalen in zichtbare rechte of schuine lijnen (denk Mondriaan) maar kan ook betekenen dat het beeld nauwkeurig is opgebouwd met meetkundige principes. Johannes Vermeer gebruikte bijvoorbeeld vaak geometrische composities.

Diagonale Compositie

Dit is een compositie waarbij duidelijk een diagonale beeldas door het vlak loopt. Deze compositie oogt vaak spannend, dynamisch.

Piramide of Driehoek compositie

De driehoek is een klassieke compositie. De belangrijkste elementen in het beeld zijn op de hoeken van de driehoek geplaatst. De driehoek is overigens wel vaak "verstopt"; niet duidelijk te zien.

De driehoek kan statisch of dynamisch zijn.

Vierkant compositie

Niet alleen "het zwarte vierkant" van Karel Appel volgt deze compositie. Elke compositie waarbij een vierkant in het beeld te ontdekken valt, is een vierkant compositie. Dit is net als de driehoek een hele sterke vorm.

Totaal compositie

De totaalcompositie brengt geen rangorde aan in de elementen op het beeldvlak. Ook is er geen duidelijke richting, of aandachtspunt. Het beeld lijkt door te kunnen lopen buiten het schilderij. Alsof het schilderij een uitsnede is van een veel groter geheel van dezelfde patronen. Jackson Pollock "Jack the Dripper" werkte uitsluitend met totaalcomposities.

de Gulden Snede

Een klassieke verdeling van het beeld, uitgedacht in door de Grieken, waarbij er gezocht werd naar een esthetische perfectie - een goddelijke verdeling, zo u wilt. Het beeldvlak wordt verdeeld op een dusdanige manier dat ,...............

de Regel van Derden

De regel van derden is een versimpelde weergave van de gulden snede. In essentie wordt het beeld in 3 gelijke vlakken verdeeld, zowel over de horizontale als over de verticale as. Dat levert 9 vlakken van gelijke grootte op. Omdat deze lijnen redelijk dicht in de buurt liggen van de lijnenn die de gulden snede verdeling oplevert, maar veel makkelijker toe te passen is, wordt de voorkeur tegenwoordig gegeven aan de regel van derden.

Letter Composities

Ook kunnen letters uit het alfabet worden gebruikt als raamwerk voor een compositie. De "S" is een bekende compositie, denk hierbij aan een meanderende rivier die het beeld in slingert. Maar ook de "A" kan worden gezien als een statische driehoeks of pyramide compositie. Maar ook dynamisch als deze schuin staat. In principe zijn alle letters van het alfabet mogelijk. Experimenteer hier eens mee!

Tot slot

We hebben nu een 11 tal hoofd composities doorgenomen. Probeer eens te kijken of je in klassieke werken kunt ontdekken welke composities (of combinatie van composities) is gebruikt. Je zult zien dat veruit de meeste op 1 of meer van deze composities rusten. Je gaat als het ware door het schilderij heenkijken, om het fundament te doorgronden.

Stress er verder niet teveel over. Bedenk: bovenstaande composities zijn richtlijnen, geen regels. Ga er mee oefenen. Maak kleine schetsjes, waarbij je een onderwerp verkent middels verschillende composities. Speel ermee.

Schilder ze.

Hartelijke groet,

Harm