KLEURENLEER deel 1 - Introductie

Schilderen combineert, net als andere creatieve uitingen van de menselijke geest zoals schrijven en muziek, de emotie en de ratio van de mens. Het intuitieve of emotionele element van schilderen komt uit een ieder zelf. Dat kun je eigenlijk automatisch. Denk aan een kind, die zonder schroom tekent en gewoon zichzelf uitdrukt op papier. Een kind zal niet in paniek raken over een slechte compositie, of een minder interessant kleurgebruik, omdat het daar niet bij stilstaat en zich ongedwongen, zonder regeltjes, uit.

Als volwassene is het belangrijk dat je ook een connectie kunt maken met deze vrije expressie van het kind in jezelf. Maar, minstens zo belangrijk is het kennis nemen van de regels die van toepassing zijn op de beeldende kunst. Zodat je met die regels kunt spelen. En weer vrij kunt zijn.

Bij deze dan ook een korte introductie in de kleurenleer. Om kennis van te nemen en om er daarna mee te gaan spelen en experimenteren.

KLEURENLEER

In het schilderen gaan we van oudsher uit van 3 basiskleuren, van waaruit alle andere kleuren kunnen worden gemengd. Deze zijn ROOD, GEEL en BLAUW. Dit worden wel de PRIMAIRE kleuren genoemd. Als je deze kleuren met elkaar mengt, dat wil zeggen, 2 van de 3, dan kom je bij de zogeheten SECUNDAIRE kleuren: Oranje, Groen en Paars. Rood en Geel samen maakt Oranje, Geel en Blauw samen maakt Groen en Blauw en Rood samen maakt Paars.

Hiermee heb je eigenlijk al de fundamenten te pakken. Bedenk wel dat er meerdere kleuren Rood, Geel en Blauw beschikbaar zijn en dat andere primaire kleuren ook andere secundaire kleuren opleveren.

De "standaard" kleurencirkel (links)

Links zie je de "standaard" kleurencirkel. In het midden de primaire kleuren, GEEL, ROOD en BLAUW. Daartussen bevinden zich de secundaire kleuren, Oranje, Paars en Groen. En daar nog weer tussen de zogeheten tertiaire kleuren, GeelOranje, RoodOranje, RoodPaars, BlauwPaars, BlauwGroen en GeelGroen.

Zo zie je dat je met alleen de drie primaire kleuren al een heel scala aan kleuren kunt produceren. Natuurlijk is het zo dat je een tussenkleur, zoals BlauwGroen, ook wel los kunt kopen. Maar het leren mengen ervan is naast gewoon leuk, ook erg leerzaam. Experimenteer hier ook mee. Neem een andere kleur blauw, en dezelfde kleur geel, en kijk welke groen (en geelgroen en blauwgroen) je daarmee maken kunt.

De uitgebreide kleurencirkel (rechts)

De RECHTER cirkel is wat ingewikkelder. Maar de basis is hetzelfde. Ook deze cirkel is gemaakt met de drie primaire kleuren (GEEL, ROOD en BLAUW) en als extra toevoeging: wit (titaniumwit)

Om de cirkel te begrijpen, zal ik de ringen 1 voor 1 bespreken. Er zijn 5 ringen (het witte centrum tel ik in deze even niet mee). De 3e ring (van binnen of buiten, de middelste ring dus) bestaat uit exact dezelfde kleuren als de linker "standaard" kleurencirkel. Bovenin geel, op een uur of vier rood en op een uur of 8 blauw. Daartussen bevinden zich de secundaire kleuren (oranje, paars en groen) en de tertiaire kleuren.

De ringen naar binnen toe vanaf deze middelste ring, zijn diezelfde kleuren, met een beetje wit erbij. Bij de binnenste cirkel is er nog meer wit toegevoegd. Als je dat blijft doen, kom je uiteindelijk bij puur wit uit, vandaar het witte centrum. Wat valt hieraan op? Ten eerste dat alle kleuren minder "hard" worden, ze worden meer pastel achtig. De kleurintensiteit neemt af. Logisch ook, er zit immers wit doorheen. Dat betekent niet dat het minder mooie kleuren worden. Ze worden rustiger om naar te kijken. Ten tweede dat de kleuren "lichter" worden. Ook logisch, er zit natuurlijk wit doorheen. Maar het is niet onbelangrijk dit te erkennen. De hoeveelheid kleur neemt af, en de kleuren worden lichter.

De buitenste ring met groenige, bruinige, grijzige kleuren, is gemaakt door kleuren uit de middenste ring te combineren, en wel op de volgende manier: de kleuren rood en groen staan lijnrecht tegenover elkaar, horizontaal, in het midden van de kleurencirkel. Dit tegenover elkaar staan heet ook wel "complementaire kleuren". Als je deze kleuren door elkaar mengt, neemt de kleurintensiteit zienderogen af en eindig je ergens met een roodachtig bruin, of een groenachtig bruin, al naar gelang hoeveel rood of groen je hebt gebruikt om te mengen. Dat zijn de beide kleuren aan de buitenkant geworden.

De op 1 na buitenste ring is gemaakt door wit toe te voegen aan de kleuren van de buitenste ring, om op die manier een pastel-achtige versie van die kleuren te verkrijgen.

De buitenste ringen leveren kleuren op die ook weer minder kleurintensiteit laten zien. Ze worden alleen niet per definitie lichter, eerder donker. Maar soms blijven ze ook gelijk wat lichtheid/donkerheid betreft. De kleuren in de buitenste ringen zijn ook "natuurlijk", dat wil zeggen, dit soort grijzen, groenen en bruinen met weinig kleurintensiteit komen in de natuur enorm veel voor. Om een realistisch ogend schilderij van een landschap, of dieren of mensen te schilderen, zul je veel gebruik moeten maken van dit soort "gedempte kleuren" - kleuren met een lagere kleurintensiteit. En die maak je dus door bijvoorbeeld met complementairen te werken.

Dus, nog 1 keer, in schrift:

PRIMAIRE KLEUREN Secundaire kleuren Tertiaire kleuren

GEEL geel + rood > ORANJE oranje + geel > ORANJEGEEL

oranje + rood > ORANJEROOD

ROOD rood + blauw > PAARS paars + rood > PAARSROOD

paars + blauw > PAARSBLAUW BLAUW blauw + geel > GROEN groen + geel > GROENGEEL

groen + blauw > GROENBLAUW

Alle bovenstaande kleuren + wit > pastelkleur. Minder kleurintensiteit en lichtere kleur

Complementairen mengen: een kleur + de tegenovergestelde kleur uit de cirkel (bijv. rood+groen, of geel+paars, of oranjerood+blauwgroen) > een veelal donkere kleur die een lage kleurintensiteit heeft en natuurlijk oogt (groenig, bruinig, grijzig)

Naschrift:

Ik hoop dat dit verhelderend werkt voor mensen die willen beginnen met schilderen, of die al wel begonnen zijn maar graag meer zouden willen leren. Mocht je in de buurt van Groningen wonen dan ben je welkom op de schildercursus. De nadruk wordt daar gelegd op de persoonlijke ontwikkeling. We bespreken zo nu en dan serieuzere theorie en achtergronden en hebben daarnaast ook gewoon plezier in het schilderen. Als je mee wilt doen of vragen hebt kun je me mailen op harm.plat@gmail.com.

Dit is de 1e blogpost sinds lange tijd. Ik ben van plan er meer te gaan maken en deze webpagina langzaam te vullen met allerhande theorie die van belang kan zijn bij het schilderen.

Hartelijke groet,

Harm Plat